Færslur

2009-03-20

Heitir bærinn Galtastaðir eða Galtarstaðir

Birtist áður á http://www.vina.net/ í des. 2006

Í tilefni af umræðu og fréttaflutningi af fjarskiptamöstrum sem rísa áttu við bæinn Galtastaði á þessu ári langar mig til að tæpa á helstu atriðum um það sem mér er kunnugt um þetta bæjarnafn.
Í öllum þeim fréttum sem ég hef séð í blöðum Suðurlands um málið hefur bærinn alltaf verið nefndur Galtastaðir. Það er í samræmi við málvenju á svæðinu enda kannast enginn hér við að bærinn heiti Galtarstaðir.
Í Morgunblaðinu laugard. 25. nóvember 2006 er frétt af möstrunum á baksíðu og í fréttinni er bærinn ítrekað nefndur Galtarstaðir.
Mér er málið nokkuð skylt því á þessum bæ átti ég heima frá fæðingu árið 1961 og þangað til 1990. Allan þann tíma var bærinn alltaf nefndur Galtastaðir af heimilisfólkinu og mín fjölskylda hafði komið á bæinn 1926 eða 7. Ekki man ég eftir að neinn af okkar nágrönnum hafi nefnt bæinn öðru nafni.
Á kortum af svæðinu og skilti sem komið var upp við bæinn Bár af Gaulverjabæjarhreppi sem áður var stóð Galtastaðir - ekki Galtarstaðir.
Í Íslensku fornbréfasafni er til færsla líklega frá 12. eða 13. öld um álftahreiður í landi Galtastaða og sagt að þau tilheyri Gaulverjabæjarkirkju. Ég er ekki með heimildina tiltæka en ég man þetta örugglega. Í þessari heimild er bærinn nefndur Galtastaðir.
Í jarðabók Árna Magnússonar er bærinn aftur á móti sagður heita Galtarstaðir. Hvað því veldur er ekki gott að segja, hugsanlega svipaður ókunnugleiki og vart varð hjá Mogganum. Nú væri forvitnilegt hvaða skoðanir lesendur hafa á þessu máli. Er þetta bæjarnafn tilvísun í einhvern galta eða er felur nafnið í sér tilvísun í gölt og hafa heimamenn bara verið svona feimnir að nefna bæinn réttu nafni öll þessi árhundruð?

PS.

Ég fékk bréf frá Guðmundi Erlingssyni móðurbróður mínum um þetta og birti hér brot úr því með leyfi hans: "Göltur -- Sbr næturgöltur. Orðið galti þýðir líka ' litil heysáta´ og svo finnst mér endilega að galti væri notað um heystabba í heygörðum. Grýlukvæði Séra Brynjólfs Halldórssonar dáinn 1737.Úr vísu #67

Árdegis fór hún á burtu þaðan
gekk svo rakleiðis að Galtastöðum

Úr vísu #94

Að Galtastöðum gekk hún snemmendis.

Í Hrafns Sögu Sveinbjarnarsonar er maður nefndur Galti. Mér finnst það vera líklegasta skýringin á nafninu Galtastaðir, sbr Baugstaðir, Egilsstaðir, Torfastaðir, Ragnheiðarstaðir eru allir kenndir við menn. Grýlukvæðið er um Galtastaði austur á Héraði. Norðlendingar greiða lokka við Galtará eða státa af fræðimanni sínum, Guðbrandi Vigfússyni frá Galtardal í Dölum. Sunnlendingar og Austfirðingar eiga sína Galtastaði"

2009-03-19

Salzburgarnautið

(Birtist áður á ragnargeir.blog.is)

Salzburgarnautið eða Salzburg Stier er heiti á hljómpípuorgeli sem geymt er í kastalanum í Salzburg, nánar tiltekið Hohensalzburg virkinu stærsta kastalavirki í Evrópu sem gnæfir í meira en 100 metra hæð yfir borginni og sem byrjað var að byggja á 11. öld. Það var erkibiskupinn í Salzburg, Leonard von Keutschach sem jafnframt var hertogi og stjórnandi Salsburgar sem í þá tíð var sjálfstætt hertogadæmi sem lét byggja Salzburgarnautið árið 1502 til að nota það sem klukku og sírenu fyrir borgina. Til að byrja með gat orgelið aðeins gefið frá sér fáa hljóma og þegar þeir glumdu minnti hljómurinn á nautsbaul. Salzborgarar voru því fljótlega farnir að kalla spilverkið í kastalanum 'nautið'. Frá árinu 1502 hefur nautið baulað þrisvar á dag til að gefa borgarbúum til kynna hvað tímanum líður. Fyrir 500 ára afmælið árið 2002 var 'nautið' tekið í gegn og lagfært.

Á þessum tíma hefur 'nautið' þróast talsvert frá því að geta spilað fá tóna yfir í að geta spilað lög. Meðal þeirra sem sömdu lög fyrir Salzburgarnautið var Leopold Mozart faðir Wolfgangs Amadesusar Mozart. Hann endurbætti 'nautið' þannig að hægt var að koma tólf lögum fyrir á tromlunni sem stjórnar spilverkinu og því var hægt að skipta um lag sem nautið spilaði fyrir hvern mánuð ársins.

Nýlega var ég á ferðalagi á þessum slóðum og á skoðunarferð um kastalann var stöðvað við lítinn glugga þar sem hægt var að sjá inn í herbergi 'nautsins'. Ég varð svo hissa yfir því sem ég sá að ég steingleymdi að taka mynd en þetta var eins og að horfa á risavaxna spiladós. Þarna var tromla sem pinnar gengu út úr rétt eins og í litlum spiladósum nema þessi var mjög stór. Á netinu fann ég að tromlan er 5 fet og 7 tommur á lengd og 9,8 tommur í þvermál! Hljómurinn kemur frá orgelpípum sem eru um meter á hæð það mesta. Ekki heyrði ég í 'nautinu' í þetta skiptið en kannski verður það síðar. Gaman væri ef einhver lesenda þessara orða hefur heyrt í því hljóðið. Frá árinu 1997 hefur Salzburgarnautið verið á heimsminjaskrá UNESCO.

Heimildir:
http://www.salzstier.com/
http://www.salzstier.com/stierpics.htm



(Birtist áður á ragnargeir.blog.is)

2009-03-18

Tvær stuttar frásagnir af Ólafi Ketilssyni

Birtist áður á www.vina.net í nóvember 2006

Fyrri árin sem ég stundaði nám við Menntaskólann að Laugarvatni (1977-1981) vorum við menntaskólakrakkarnir svo heppin að sá frægi maður og þá þegar þjóðsagnapersóna í lifanda lífi Ólafur Ketilsson ók okkur til og frá staðnum. Þegar ég lít aftur þá skil ég alltaf enn betur og betur að í þessum aldna en harðsnúna rútubílstjóra bjó stórbrotinn og eftirminnilegur persónuleiki. Einu sinni sem oftar sat hann með í bílnum þegar stórum hóp nemenda var ekið en ók ekki sjálfur. Ég man nú ekki hvert en þetta var bíll af stærstu gerð og fullur af nemendum. Ólafur greip hljóðnemann í rútunni og hélt langa tölu algerlega blaðalaust. Ræða hans var á léttu nótunum en þó með alvörugefnum undirtónum. Honum varð tíðrætt í ræðunni um þeytinginn á nútímafólkinu. Hvernig rótleysi fólks væri sífellt að aukast og allt byrjaði þetta með því að konunum væri ekið að heiman og á fæðingardeildina, síðan væri börnunum ekið í skólann og loks væri það á sífelldum þeytingi til og frá í vinnuna. Þannig spann gamli maðurinn fram og til baka og engum leiddist á þeirri leið.

Á síðasta ári Ólafs [sem sérleyfishafa] eða því næstsíðasta sat ég einu sinni sem oftar í rútunni og hittist þannig á að ég sat í næsta sæti fyrir aftan Ólaf. Hann ók ekki bílnum en sat á spjalli við mann að sjá lítillega yngri en hann sjálfur var. Ekkert man ég hvað þeir ræddu en það sem Ólafur sagði var aldrei kveðið í hálfum hljóðum heldur heyrðu nærstaddir hvert orð og það skýrt og greinilega. Þegar við nálguðumst Laugarvatn sagði Ólafur stundarhátt en með þunga svo þeir sem nálægt voru tóku enn betur eftir: „Þegar eg leggst í rúmið þá verður það eilífðarrúmið". Hann sagði þetta nákvæmlega svona. Ekki með 'je' hljóði heldur e- hljóði í eg. Setningin var svo meitluð að ég man hana enn þann dag í dag þó liðin séu meira en 25 ár frá því hún var sögð. Ekki er mér kunnugt um hvernig síðustu ár Ólafs voru en ég hygg að þau hafi verið í þá veru sem hann ætlaði og að ekki hafi hann „lagst í rúmið" fyrr en hann lagðist í eilífðarrúmið.

2009-03-17

Vísa úr sumarbústaðnum

Birtist áður á http://www.vina.net/ í júlí 2006

Þessa vísu setti ég saman eftir skemmtilega sumarbústaðaferð í sveitina milli sanda um helgina.

Ekki er laust við að á mig sæki uggur,
Bærðust jú ekki þessar heytuggur?
Hví finnst mér ég hvorki heill né hálfur,
getur verið að á mig stari pínulítill álfur?
Ég gjóa augum órólega upp á fjöllin,
eru þau kannski að horfa á mig tröllin?

2009-03-16

Tvær óþekktar vísur

Birtist áður á www.vina.net í júní 2006

Kannast einhver við þessa vísu, getur verið að hún sé eftir Símon Dalaskáld líka?
Flóanum hef ég ama á
er þar draugasalur,
Illt er þér að flæmast frá
fallegi Laugardalur.


Þessi hlýtur að vera eftir Leirulækjar-Fúsa:

Ammara vammara skammara skrum
illt er að vera í Flóanum.
Ammara vammara skammara skrið
þó er enn verra Ölfusið.

2009-03-15

Tvær vísur eftir Símon Dalaskáld

Birtist áður í júní 2006 á vefsetrinu www.vina.net

Ömmubróðir minn Guðmundur Jónsson sem bjó mest alla sína ævi á Syðra-Velli í Gaulverjabæjarhreppi sagði mér frá því að Símon Dalaskáld hafi eitt sinn komið að Syðra-Velli. Það mun hafa verið á fyrsta áratug 20. aldarinnar. Ekki man ég hvort hann segði að Gvendur dúllari hafi verið með í för en ég man eftir vísu sem Guðmundur fór með og sagði að Dalaskáldið hefði skilið eftir. Hún er svona:

Jón á Völlum velbýr snjöllum huga.
Fimm á dætur fallegar
og fjóra mæta synina.

Dæturnar voru: Guðrún Júlía, Halla, Guðbjörg, Guðlaug og Rannveig. Synirnir voru Guðmundur, Sigmundur, Árni og Sigurður. Þau voru fædd fyrir eða um aldamótin 1900.

Aðra vísu orti Símon Dalaskáld um Guðrúnu Júlíu ömmusystur mína. Hún er svona:

Hefur lifað átján ár,
elsku vekur hlýja.
Heimasætan hrein og klár
hún Guðrún Júlía.

Júlía eins og hún var alltaf kölluð var fædd árið 1887. Þetta hefur því væntanlega verið ort árið 1905.

2009-03-14

Hulduhundurinn

Saga þessi gerist á síðari helmingi 20. aldar á sveitabæ á sunnanverðu Íslandi í héraði því sem stundum er nefnt Flói. Það var á dimmu vetrarkvöldi. Það snjóaði og kyngdi snjónum niður í stórum flyksum. Bóndinn á bænum hafði farið út í fjósið til að mjólka kýrnar ásamt tengdaföður sínum. Á þessum árum rann mjólkin ekki í rörum eins og síðar varð heldur þurfti að bera mjaltavélaföturnar með mjólkinni í út í mjólkurhúsið í hvert skipti þegar þær fylltust. Þar var mjólkinni hellt í gegnum sigti niður í stóra brúsa, svonefnda mjólkurbrúsa. Þannig var það líka þetta tiltekna kvöld. Mennirnir mjólkuðu þegjandi, hlustuðu á útvarpið og skellina í mjaltavélunum. Mjólkurhúsið á þessum bæ lá rétt við útidyr fjóssins og var beygt til hægri inn í mjólkurhúsið strax og komið var út úr fjósinu.


Einu sinni sem oftar fór bóndinn með fulla mjaltavélarfötu út í mjólkurhúsið og hellti úr henni í mjólkursigtið. Þegar hann snýr sér við til að ganga út úr mjólkurhúsinu þá sér hann að í dyrum mjólkurhússins stendur stór og fallegur alhvítur hundur, loðinn með lafandi eyru og horfir á hann. Bóndinn sneri inn í fjósið og kallaði á tengdaföður sinn að koma og sjá hundinn.



Hundurinn bakkaði aðeins á meðan bóndinn fór framhjá honum og hann horfði á bóndann með vinarglampa í augunum. Bóndinn kenndi í brjósti um hundinn sem var einn á ferð. Það snjóaði mikið og honum datt í hug að hundinum hlyti að vera kalt og réttast væri að gefa honum einhverja hressingu. Mjólkurhúsið var lítið og bóndinn þurfti ekki annað en snúa sér við til að teygja sig í mjólkurdreytil í dalli sem þarna var. Við það sneri hann baki í hundinn andartak. Þegar hann sneri sér við aftur var hundurinn horfinn og engin fótspor eða nein önnur ummerki um að þarna hefði dýr verið á ferð var að sjá í nýföllnum snjónum við mjólkurhúsdyrnar. Í því bili kom tengdafaðir hans innan úr fjósinu til að sjá hundinn. Bóndanum og tengdaföður hans þótti þetta að vonum mjög undarlegt en þeir höfðu ekki mörg orð um þetta.


Leið nú tíminn með sínu daglega lífi veturinn og vorið. Engar sýnir né neitt óvenjulegt bar fyrir bóndann þangað til sumarnótt eina. Dreymir hann þá að tengdamóðir hans sem einnig var búsett á bænum kemur til hans og segir honum að maður sé kominn á bæinn sem vilji finna hann. Í því bili vaknaði bóndinn því sonur hans á barnsaldri sem svaf í rúmi við hliðina á bóndanum vakti hann til að fara með sig á snyrtinguna. Bóndinn sinnir barninu og sofnar aftur vært. Dreymir hann þá enn að hann sé á gangi á leið að fjárhúsunum á bænum. Í draumnum kemur þá í veg fyrir hann hvítur hundur. Þá fannst bóndanum að hann þekkti í draumnum hundinn sem hann sá í mjólkurhúsdyrunum um veturinn. Bóndanum finnst hundurinn vilja að hann komi með sér og man hann þá eftir tengdamóður sinni úr fyrri draumnum og að maður sé kominn að finna sig. Fer hann þá heim að bænum. Finnst honum þá að á hlaðinu standi stórvaxinn maður, hörkulegur í yfirbragði með tvo hvíta hesta með sér búna reiðtyjum. „Það er ekki auðvelt að ná í þig" sagði maðurinn. Ég vil biðja þig að koma með mér og hjálpa konunni minni sem ekki getur fætt." „Heldur þú að ég sé rétti maðurinn til þess?" varð bóndanum að orði. Maðurinn svaraði því játandi. „En ég þarf að sinna drengnum og ég er ekki mikið klæddur - er bara á nærskyrtunni" sagði bóndinn. „Þú hefur þegar sinnt drengnum - hann vaknar ekki sagði maðurinn. Það er sumarnótt og þér mun ekki verða kalt." Sá bóndinn þá að best væri að vera ekki með fleiri mótbárur og steig á bak öðrum hestinum. Riðu þeir nú af stað og fóru krókaleið nokkra frá bænum. Bóndanum fannst sem hann hefði aldrei komið á bak eins góðum hesti. Honum fannst reiðleiðin nokkuð dulúðug en áttaði sig þó á því hvar leið þeirra lá. „Ég sé að þú veist hvert þú ert að fara" sagði maðurinn en ég varð að taka áhættuna. Riðu þeir nú sem leið lá að stað nokkrum í sveitinni þar sem ekkert var venjulega nema hóll nokkur. En nú brá svo við að bóndanum sýndist hóllinn vera lítill og snyrtilegur bær.


Gengu þeir inn í bæinn. Þar inni lá kona í rúmi og gat hún ekki fætt. Bóndanum virtist hún nokkru yngri en maðurinn sem sótti hann. Bóndinn var enn undrandi í draumnum yfir því að hann hefði verið valinn til þessa hjálparstarfs og fannst sér nokkur vandi á höndum þar sem hann hafði aldrei aðstoðað við barnsfæðingar þó verið hefði viðstaddur eina slíka. Honum datt því loks í hug að segja við konuna: „Ef þú nærð að slaka á milli hríða þá kemur þetta." Að svo búnu lagði hann hönd á kvið konunnar. Konan reyndi að fara eftir þessu ráði og fljótlega fæddist barnið sem var drengur. Bóndanum fannst sem ósýnilegar hendur tækju á móti því og það var farið með það frá. Eftir það tók konan til máls og sagði: „Ég veit að þú vilt ekkert þiggja fyrir þetta, en ef þér snýst hugur og þú vilt einhvern tíma þiggja aðstoð þá skaltu hengja rúmteppið af hjónarúminu út þrjá daga í röð og þriðja daginn skaltu brjóta teppið saman á sérstakan hátt." En daginn áður en bóndann dreymdi drauminn hafði rúmteppi hjónanna á bænum einmitt verið þvegið og hengt út á snúru. Konan hélt áfram og lýsti fyrir bóndanum hvernig teppið ætti að vera brotið saman á snúrunni. Eftir það kvaddi bóndinn og maðurinn sem hann hafði séð fyrst fylgdi honum heim á hestunum. Morguninn eftir vaknaði bóndinn, mundi hann drauminn og þótti hann all raunverulegur í minningunni.


Liðu nú árin. Ekki kom til þess að bóndinn teldi sig þurfa á því að halda að leita á náðir draumkonunnar með eitt né neitt. Bæði var að hann var vantrúaður á að það breytti neinu en einnig var til staðar efi um að rétt væri að leita á náðir afla sem ef til væru, væru jafn framandi og efni draumsins hafði gefið til kynna. Nokkrum árum síðar ákváðu þau hjónin samt að prófa að hengja rúmteppið út á snúru og brjóta það samkvæmt fyrirmælum draumkonunnar. Skömmu síðar dreymir bóndann að hann sé á gangi á vegi. Mætir hann þá draumkonunni og leiddi hún við hlið sér ungan dreng. Konan snýr sér að honum og sagði: „Ég skal reyna að liðsinna þér í þessu, en ég veit ekki hvort ég get gert mikið." Við svo búið endaði draumurinn en bóndinn mundi hann samt vel þegar hann vaknaði og var fyrst í stað ekki alveg viss hvort þetta hefði borið fyrir í vöku eða draumi.


Lengri er þessi saga ekki. Bóndinn var ófáanlegur að segja frá hvaða úrlausnarefni það var sem hann bar upp við draumkonuna, né heldur hvort liðsinni hennar hefði borið árangur. En hvað hundinn varðar þá hefur hann ekki sést í Flóanum hvorki fyrr né síðar til þessa dags svo vitað sé.

Birtist fyrst 14.02.2006 á vefsetrinu http://www.vina.net/

2009-03-13

Tvö næturljóð

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa



I


Nú blæs golan
um fjallatinda
áður saung smalinn
við rætur fjallsins


Máni, stjörnur
norðurljós, fjallið
speglast í ánni
ljósbrot í bárum


sem finna
töfrastrengi
hörpunnar
við bakkann


Ég hlusta á saung næturinnar


II


Tæra táralind
í nótt sá ég
tár falla
hver felldi þau
Hvar læknaðist
hjarta með tárum


--
27. nóv. 2005.

2009-03-12

Vetrarblóm

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa

Frostrós á ís
útsprúngin
breiðir út
blöð sín á ísinn

Ég skautaði
á ísnum
gerði rispur
í blöð þín
vetrarblóm


Nú geymi ég gömlu
skautana mína á safni


(28.1.2006)

2009-03-11

Skeiðað framhjá skýjakljúfum

Flestum ætti að vera kunnugt um tillögur athafnamanna að skipuleggja svæði og reisa 15 hæða blokkir í miðju Selfoss, svokallaða Miðju.[1] Allur áhugi og framtakssemi í þessum málum er jákvæður og hann ber að lofa. Þetta vekur eflaust marga til umhugsunar um að Selfoss er hægt og bítandi að breytast úr sveitaþorpi í meðalstórt bæjarfélag og ekki sé fráleitt að fara að huga að heildarmynd bæjarfélagsins, sérstaklega þar sem tóm og rými gefst enn til slíkra hugleiðinga.
Í þessu ljósi er vert að gefa gaum að menningarlegu og sögulegu umhverfi staðarins og því hvernig hann hefur byggst upp. Það sem einkennir staðinn er fyrst og fremst flatlendi og landrými virðist nægilegt þegar horft er þangað. Fjöllin eru þó ekki langt í burtu og mynda fallegan sveig fyrir norðan.


Menning svæðisins er hefðbundin íslensk sveitamenning, sem hefur orðið fyrir áhrifum frá verslunarstaðnum Eyrarbakka og menningarstarfsemi tengdri Húsinu þar. Ungmannafélögin tóku upp þráðinn um það leyti sem áhrif Eyrarbakka tóku að dvína með öflugu starfi, aðallega á sviði íþrótta í seinni tíð, en einnig framan af á leiklistarsviðinu og sú hefð er sterk. Tónlist er áberandi og birtist hún aðallega í öflugri starfsemi kóra.



Hvað byggingarstíl varðar þá er Selfoss lítið frábrugðinn öðrum íslenskum bæjum hvað varðar útlit húsa. Þó eru komnar nýjar hugmyndir um byggingu torfhúsa í gömlum íslenskum stíl. Búið er að reisa eitt hús og fellur það afar vel bæði að umhverfinu og hönnun hússins lýsir smekkvísi og því hvernig hægt er að laga gamlar og sígildar hugmyndir að nýjum tíma. Þessi hefð er skammt undan bæði í tíma og rúmi. Skammt frá Selfossi í Meðalholtum í Gaulverjabæjarhreppi er líka gamall torfbær og rætt hefur verið um að koma þar upp miðstöð íslenska torfbæjarins.
Á Selfossi er einnig athyglisvert að hesthúsin eru nálægt byggðinni. Í mörgum tilfellum gat fólk ekki skilið við hestana sína þegar það flutti úr sveitunum til Selfoss. Og það var heldur engin ástæða til þess. Hestar, ásamt hundinum eru bestu vinir mannanna og það er alltaf að koma betur og betur í ljós hvað dýrin geta gefið, þó þau séu ekki lengur til brúks.



Ég er nokkuð á því að Selfyssingar af gamla skólanum séu sveitamenn inn við beinið. Ég meina þetta í jákvæðri merkingu og skal alveg viðurkenna það hér og nú að ég lít á mig sem sveitamann og ég skora á fleiri að koma út úr skápnum með það. Ég er sveitamaður og ég er stoltur af því. Ég bý á Selfossi. Ég vil að hinir sveitamennirnir hafi pláss fyrir hestana og hundana sína. Ég vil þeir geti farið í útreiðartúr án þess að leggja upp í langferð eða skeiða framhjá skýjakljúfum. Ég vil labba úti með hundana mína í flötu landslagi Flóans og hlusta á fuglasönginn í móanum. Ég er fæddur á flatlendi og mig logsvimar í loftköstulum. Mér finnst ekki gaman að horfa niður á fólk en hef þeim mun meira gaman af að hefja augun til fjallanna án þess að mikið beri á milli. Lyftur eru líka fráhrindandi, þær gefa frá sér póstmódernískt hviss auk þess sem maginn hefur upp raunsæislegt gagnrýnisgaul. Þó stiginn styrki þá mæðir að labba upp meira en fjórar hæðir. Gæludýr af stærri gerðinni og tónlistariðkun eru litin hornauga í háhýsum. Þegar risastór hús taka að eldast verða þau yfirleitt frekar óspennandi.



Athyglisverð er ný tillaga á Akureyri að byggja nýja verslanamiðstöð inn í brekku, setja á hana torfþak og láta hana þannig falla að landslaginu. Við þurfum meira af því hugarfari hérna sunnan heiða. Háhýsi munu aldrei falla inn í landslag Flóans. Sá byggingarmáti á þessu einu flatlendasta svæði landsins þar sem landrými er nægt er eins óviðeigandi og hægt er að hugsa sér.

Heimildir:
[1] http://ee.is/arborg/





Birtist fyrst 13.1.2007 á vefsetrinu http://www.vina.net/

2009-03-10

Um upplýsingatækni í skólastarfi

Föstudaginn 3. mars sl. sótti ég ráðstefnuna UT 2006 sem haldin var í hinum nýja og glæsilega Fjölbrautaskóla Snæfellinga í Grundarfirði. Ég hafði bæði gagn og gaman af ferðinni. Umgjörð ráðstefnunnar og framkvæmd hennar var vel heppnuð og eiga aðstandendur hennar þakkir skildar. Boðið var upp á það nýmæli að í aðal ráðstefnusalnum var fartölva á hverju borði og bauðst ráðstefnugestum að varpa athugasemdum upp á tjald í gegnum msn. Þetta stuðlaði að því að losa um málbein ráðstefnugesta og umræðurnar urðu bæði fjörlegri og líflegri en þær hafa verið á undanförnum ráðstefnum. Fjallað var m.a. um kennsluaðferðir, dreifmennt, menningarnet, hefðbundnar og nýjar kennsluaðferðir, hugkort, íslenskunám á netinu, heimanám, verklag og verkstæðiskennslu, hljóðglærur,sveigjanleika og einstaklingsmiðun og námsumhverfi. Boðið var upp á samtal við nemendur og prófun á námsumhverfunum Angel, Námsskjárinn, WebCT, MySchool og Moodle.


Ég er á því að hagnýting upplýsingatækni sé gagnleg og verði að vera
samofin skólastarfi. Þeir eru t.d. fáir í dag sem efast um kosti fjarnáms sem hefur eflst mjög með nýjungum í tækni. Það hefur sýnt sig að fleiri hafa átt möguleika á að sækja sér menntun en ella hefði orðið án tilkomu þess og því hlýtur það að hækka menntunarstigið. Öll þessi beiting tækni í þágu menntunar krefst samt tveggja forsendna. Í fyrsta lagi þá verða tækin að vera til staðar og í öðru lagi þá þarf fólk að kunna að nota þau sér til gagns. Líklegt er að með nýjungum í framleiðslu takist að gera t.d. fartölvur ódýrari, léttari og endingarbetri en verið hefur svo vonandi munu þeir framhaldsskólanemendur sem þess óska geta verið með slíkan grip í sinni umsjón áður en mörg ár eru liðin. Síðari forsendunni eru gerð góð skil í íslenska grunnskólakerfinu svo flestir ættu að geta orðið „tölvulæsir" áður en skólaskyldu lýkur.
Þó að þetta hljómi vel þá þarf nú samt að vera á varðbergi gagnvart því að „menntunargap" myndist milli hópa sem ekki ná að koma til móts við forsendurnar tvær. Hér á Íslandi eru það líklega helst fatlaðir, nýbúar og börn þeirra og svo má gera ráð fyrir að efni skorti í einhverjum tilfellum. Þess þarf að gæta að hanna lausnir og hafa til taks sem koma til móts við þarfir fatlaðra. Einnig þarf að huga að fræðslu á þessu sviði bæði fyrir nýbúana og börn þeirra. Líklega mun það vera þannig um næstu ár og áratugi að hingað flyst fólk sem hefur aldrei notað tölvu. Samfélagið þarf svo að tryggja að efni standi ekki í vegi fyrir nauðsynlegri menntum í neinum tilfellum. Að þessu þarf að huga.



Birtist fyrst 6.3.2006 á vefsetrinu http://www.vina.net/

2009-03-09

Þuríður og Kambsránið - um sýningu Leikfélags Selfoss

Þetta er endurbirt grein sem birtist fyrst í mars 2006 á vefsetrinu www.vina.net


Föstudagskvöldið 17. mars sl. fór ég í leikhúsið við Sigtún á Selfossi og sá uppfærslu Leikfélags Selfoss á verkinu „Þuríður og Kambsránið" eftir Sigurgeir Hilmar Friðþjófsson, en það er byggt á sögu Brynjólfs Jónssonar frá Minna-Núpi. Leikstjóri er Jón St. Kristjánsson.


Þær sýningar í leikhúsinu við Sigtún sem ég hef farið á eru allar eftirminnilegar og þessi er engin undantekning. Gamla Iðnskólanum á Selfossi var breytt í leikhús með sal sem rúmar á að giska 100 manns í sæti. Á viðarþiljuðum veggjum hanga myndir sem tengjast þeim verkum sem Leikfélagið hefur sýnt í gegnum tíðina. Leikhúsgestir skrá sig í gestabók í litlu anddyri. Miðasalan er ekki bakvið lúgu heldur skrifborð þegar inn er komið. Það er eitthvað við þessi gömlu og þröngu leikhús sem heillar. Eitthvað persónulegt innilegt og nálægt. Svipuð tilfinning og ég fann alltaf fyrir í Iðnó, gamla leikhúsinu við Tjörnina í Reykjavík, nema hér er hún sterkari. Nálægð Ölfusár spillir ekki fyrir, sem og nálægð kaffi Krúsar en leikhúsið stendur handan við árgötuna skammt frá ánni en líka steinsnar frá Austurveginum. Leiksýningar leikfélagsins síðustu ár hafa allar verið farsælar að því er ég best veit. Það má leika sér að þeirri hugsun að þessi fallegi rammi eigi sinn þátt í þeirri velgengni án þess að gert sé lítið úr því sem á fjölunum hefur birst, það hefur staðið fyrir sínu.



Varla fyrirfinnst sá maður á þessum slóðum sem ekki þekkir sögu ránsins í Kambi en rétt er að kynna þetta aðeins fyrir ókunnugum.
Leikritið er byggt á sögu fræðimannsins Brynjólfs Jónssonar frá Minna-Núpi af sögunni af Þuríði formanni og Kambránsmönnum sem kom fyrst út 1893. Sú saga byggir á munnlegum heimildum og frásögnum af því þegar fjórir grímuklæddir menn brutust inn í bæinn í Kambi í Villingaholtshreppi aðfaranótt 9. febrúar 1827, bundu bóndann og heimilisfólk og rændu umtalsverðum fjármunum. Í kjölfarið fylgdi ein fyrsta nútímalega lögreglurannsókn hérlendis sem framkvæmd var af Þórði Sveinbjörnssyni sýslumanni Árnesinga. Það var ekki síst fyrir atbeina og aðstoð kjarnakonu nokkurrar á Stokkseyri sem aldrei er nefnd annað hér um slóðir en Þuríður formaður sem málið leystist. Þuríður þessi var sérstök og eftirminnileg persóna því hún var formaður á báti frá Stokkseyri og klæddist karlmannsfötum, en hvorutveggja var mjög óvenjulegt ef ekki óþekkt á þessum tíma og í frásögur færandi. Þess má geta að sjóbúð Þuríðar, svokölluð Þuríðarbúð er enn til sýnis á Stokkseyri. Þuríði var enda málið nokkuð nákomið því það voru menn úr áhöfn hennar sem áttu þar hlut að máli. Ránsmennirnir fjórir voru allir dæmdir í betrunarhúsvist og fóru utan, en tveir þeirra áttu afturkvæmt eftir 14 ára dvöl í refsivist í Danmörku. Hinir tveir létust í varðhaldinu og herma sagnir að annar þeirra, Sigurður Gottsvinsson sem var forsprakki hópsins hafi verið tekinn af lífi í kjölfar þess að hann réðist að fangaverði.


Við Flóamenn erum heppnir að eiga Sigurgeir Hilmar Friðþjófsson að. Hann hefur tekið drjúgan þátt í starfi Leikfélagsins, bæði leikið og samið í fjölda ára. Hann hefur áður skrifað tvö leikrit í fullri lengd og öðru þeirra „Á Suðurlandsvaktinni" leikstýrði Jón Stefán einmitt á sviðinu í Sigtúni. Ekki er ég í nokkrum vafa að þessu leikriti verður vel tekið og það á eftir að vekja athygli hér í Flóanum því saga Kambsránsins snertir marga hér um slóðir enn í dag. Bekkirnir voru líka fullsetnir þetta kvöld og greinilegt var að gestirnir nutu sýningarinnar. Einhverja tilfinningu hafði ég þó að það hefði ekki verið létt verk að búa til leikhúsdrama úr sögu Brynjólfs en Sigurgeir fer þá leiðina að velja nokkur markverð atvik í tímaröð atburðanna í sögunni auk þess sem hann skáldar í eyðurnar og býr til nokkrar eftirminnilegar aukapersónur. Útkoman er nokkurs konar harmrænn gleðileikur, þar sem söguefnið og örlög aðalpersónanna eru í eðli sínu dapurleg en líflegar aukapersónur krydda verkið svo oft mátti heyra hlátrasköll og klapp. Þessi leið er líklega nokkuð íslensk því mig minnir t.d. að í Skugga-Sveini sé aukahlutverk grasakonunnar Grasa-Guddu sem er eitt af þeim eftirminnilegri. Hér er það ekki síst húskona Þuríðar „Engla Imba" sem Hrefna Clausen túlkar af mikilli innlifun sem er eftirminnileg og uppsker því bæði klapp og hlátur. Óhætt er að segja að Hrefna fari á kostum í þessu hlutverki. Greinilegt er að Sigurgeir gefur boltann nokkuð listilega upp í þessari kómísku persónu, sem og í hlutverki Sr. Jakobs í Gaulverjabæ sem Davíð Kristjánsson nær einnig að gera eftirminnilegan með sinni listatúlkun þó persóna Sr. Jakobs sé líkleg ívið minni umfangs en Engla Imba. Sama má segja um hlutverk Ara sem Eyjólfur Pálmarsson túlkar á sinn einstaka hátt og nær að persónugera vel og sannfærandi þó hlutverk Ara virðist minna en hinna tveggja. Ekki má heldur gleyma Jóni blinda sem Hermann Dan Másson leikur. Aðrir leikarar í aukahlutverkum stóðu sig með prýði og greinilegt er að leikstjórinn hefur náð að skila góðu verki í leikstjórninni.


Þegar horft er á forsendur verksins þá hlýtur sú ákvörðun leikstjórans að setja þessa reyndu áhugaleikara í vel krydduð aukahlutverk að vera rétt og hún virðist ganga alveg upp. Hann hefur gert sér grein fyrir því að persónur Þuríðar sem og Sigurðar byðu ekki upp á of mikið grín, því þau eru máttarstólpar hins harmræna söguþráðs. Þau Hilda Pálmadóttir og Rúnar Hjálmarsson gera þessum persónum prýðileg skil með skýrri framsögn sinni og lipurri sviðsframkomu. Persóna Þuríðar er líka vel mótuð og djúp af hendi höfundarins. Persóna Sigurðar hefur væntanlega verið höfundinum ívið þyngri í skauti en þeir þættir sem móta hann eru þó sannfærandi. Aðrar aukapersónur eru á mörkum hins harmræna og kómíska en það eru helst persóna sýslumannsins Þórðar Sveinbjörnssonar og Jónsen umboðsmanns sem Erlingur Brynjólfsson og Bjarni Stefánsson leika. Bjarni er greinilega vanur leikari og litar Jónsen skemmtilega. Erlingur ljær persónu Þórðar sýslumanns sannfærandi lit.


Leikmynd verksins er einföld, allt að því Shakespearesk í minimalisma sínum en hún þjónar sínum tilgangi og það er skynsamlegt hjá áhugaleikfélagi að fara þessa leið. Lýsing, hljóð og stjórn þess var leyst vel af hendi, féll vel að söguþræðinum og þjónaði vel því því hlutverki sínu að varpa ljósi á persónur verksins, sérstaklega persónurnar tvær, Sigurð og Þuríði. Búningar voru ágætir og greinilegt að metnaður hefur verði lagður í þá. Leikskráin er vönduð og inniheldur auk venjulegra atriða tímarás Kambránsins, fróðlegan pistil Bjarna Harðarsonar um sögu Brynjólfs af Kambsráninu auk viðtals Sigurðar Jónssonar við höfund verksins. Það er því ástæða til að hvetja alla Flóamenn, sem og Hreppa og uppsveitamenn, jafnvel Höfuðborgarbúa eða fólk úr öðrum sýslum sem þekkir til sögunnar, sem og öllum þeim sem unna alíslenskri leiklist að bregða sér á Selfoss og sjá þessa metnaðarfullu sýningu hjá Leikfélagi Selfoss.


RGB/Heimild:
"Þuríður og Kambsránið", Leikskrá. Útg. Leikfélag Selfoss. 10. mars 2006.

Metanmáninn Títan

Þetta er endurbirt grein sem birtist fyrst í mars 2006 á vefritinu http://www.vina.net/



Á Títan er bálahvasst, fimbulkalt, himininn er appelsínugulur, gosvirkni spýtir metangasi út í loftjúpinn og sumir telja að "hraunið" samanstandi af ammoníaksblönduðu vatni! Yfirleitt er þar þurrt og kalt en á nokkurra alda fresti geisa þar ofboðsleg stórviðri, metanið þéttist og myndar ár og vötn. Hljómar ekki mjög spennandi. Líklega mun seint verða lögð drög að mannaðri för þangað.


Í desember og marsheftum tímaritsins Sky and Telescope eru fróðlegar greinar um niðurstöður rannsókna á Títan - einu af tunglum Satúrnusar.
Þangað til í júlí 2004 var Títan stærsta tungl reikistjörnunnar Satúrnusar hulinn heimur. En síðan þá hefur Cassini könnunarfarið frá NASA beint ratsjánni að tunglinu alls þrisvar sinnum af átta skiptum sem það hefur farið nálægt. Radarmyndir frá Cassini m.a. frá því 7. september ásamt niðurstöðum úr ferð Huygens könnunarfarsins sem Evrópska geimrannsóknarstofnunin sendi þangað eru að ljúka upp nýrri sýn á heim tunglsins. Huygens lenti á Títan hinn 14. janúar 2004. Títan er með lofthjúp og fast yfirborð líkt og t.d. Jörðin og Mars. Hitinn á yfirborðinu var um -180 gráður en hæstur -86 gráður í 250 km. hæð. Loftþrýstingur var um 1,5 loftþyngd við yfirborð. Lofthjúpur Títan samanstendur að mestu af köfnunarefni líkt og lofhjúpur Jarðar, hann er líka „vökvaknúinn" en á Títan er það metan (CH4) sem myndar vökvann en ekki vatn eins og á Jörðinni.



Huygens farið varð vart við spennuhögg í 60 km. hæð sem gæti hafa stafað af eldingum. Vindstyrkur var mikill og á köflum hraðari en snúningur tunglsins, en slíkt þekkist líka á Venusi. Í 120 kílómetra hæð mældist vindstyrkurinn 430 km. á klukkustund. Lofthjúpurinn er lagskiptur og blésu vindar frá vestri til austurs niður í 7 km. hæð en þar fyrir neðan blésu þeir frá austri til vesturs. Í 5 km. hæð mældist lítill vindur eða aðeins um 3,5 km. á klst. Mælingar benda til að upphaflega hafi lofthjúpur Títan innihaldið mun meira köfnunarefni (nitrogen) en núna. Líklegt er talið að það hafi farið út í geiminn. Með því að mæla hlutfall kolefnis-12 á móti kolefni-13 ályktuðu vísindamennirnir að ástæða metansins væri ekki lífræn efnaskipti (biota) heldur gæfi þessi niðurstaða tilefni til að ætla að efnið bættist sífellt í andrúmsloftið, t.d. frá gosvirkni. Í lofthjúpnum fannst einnig ammoníak (NH3), "hydrogen cyanide" (HCN) og líklega nokkur önnur mólikúl með vetni og kolefni. Þetta eru fyrstu beinu vísbendingarnar sem finnast sem benda til að flókið lífrænt efni myndist í efnahvörfum í lofthjúpi Títan. Mælingar gefa til kynna að metan sé þrisvar sinnum þéttara við yfirborðið en uppi í lofthjúpnum en þar niðri þéttist það og myndar vökva.


Birtan á yfirborðinu er svipuð og hún er á jörðinni um 10 mínútum eftir sólarlag. Kvöldroðinn er blár og himininn er appelsínugulur. Yfirborðið er brúnt. Könnunarfarið lenti á stað þar sem gleypni yfirborðsins svipaði til blauts sands.
Radarmyndir Cassini frá 7. september sýna mynstur sem svipar til árfarvega og vatna. Samt greindist enginn vökvi í þessum farvegum. Af þessu hafa menn dregið þá ályktun að ekki hafi rignt nýlega á þessum stöðum. Þar sem aðeins lítið magn af sólarorku berst til yfirborðs tunglsins er talið að mjög lítið magn metans gufi upp á hverju ári - rétt nóg til að þekja tunglið allt með eins sentimeters djúpum metansjó. Því er talið að yfirborðið sé venjulega þurrt en þegar loftið verður mettað af metani myndist ofsaleg veður sem valdi því að mikill úrkomu kyngir niður á stuttum tíma. Ef köfnunarefnið kemur frá ammoníakseldfjöllum þá getur það skýrt fyrirbæri á yfirborðinu sem svipa til hraunlaga en er í raun ammoníaksblandað vatn. Ammoníak virkar sem frostlögur á vatnið og veldur því að þessi efni flæða sem "hraun" um yfirborðið.
Títan er því greinilega athyglisverður staður, en ekki að sama skapi neitt spennandi fyrir okkur mannfólkið að vera á.




RGB/Heimildir:
"Understanding Titan's Terrain", Sky and Telescope, desember 2005. Bls. 18.
"Titan Revisited", Sky and Telescope, mars 2006. Bls. 16

2009-03-08

Angel ráðstefnan 2006 í Louisville í Kentucky

Greinin birtist fyrst á vefsetrinu http://www.vina.net/ 21.6.2006

Angel ráðstefnan 2006 var að þessu sinni haldin í Louisville í Kentucky þriðjudaginn 6. og miðvikudaginn 7. júní. Fyrir þau sem ekki vita þá er Angel heiti á kennsluumsjónarkerfinu sem FSu, MH, FSN og MA nota. Ráðstefnan var haldin á Marriott Louisville hótelinu sem er staðsett í miðju Louisville.


Þar sem dagurinn áður var annar í hvítasunnu var erfitt að komast frá Íslandi með flugi öðruvísi en að missa af stórum hluta fyrsta ráðstefnudagsins. Því tók ég það ráð að sameina ráðstefnuferðina sumarferðinni og fljúga með fjölskylduna til Baltimore og aka þaðan til Róanóke í Virginiu þar sem tengdasystir mín og svili búa. Frá Róanóke ókum við svo til Louisville og tók sú ferð 9 tíma í bílnum. Ég sé ekki eftir að hafa haft þennan háttinn á því býsna mikilvægar nýjungar voru kynntar fyrir hádegi á þriðjudeginum.



Ráðstefnuhaldarar voru auk ANGEL learning Jefferson County Public School og Kentucky Virtual University. Ráðstefnuna sóttu um 350 manns. Umgjörð ráðstefnunnar var metnaðarfull bæði hvað aðstöðu og inntak varðaði og greinlegt er að til að gera henni góð skil í rituðu máli hefðu fimm manns þurft að fara á hana. Ástæðan var sú að hún var nokkuð lík UT ráðstefnunum sem menntamálaráðuneytið hefur staðið fyrir að því leyti að eftir sameiginlegan fund var boðið upp á fimm fyrirlestralínur sem stóðu yfir til loka hvers ráðstefnudags. Tvær fyrirlestralínur voru kennslufræðilegs eðlis, ein var tæknilegs eðlis, ein fjallaði um notendaþjónustu og svo var ein lína flutt af útgefanda kerfisins ANGEL Learning.

Tveir fyrirlestranna frá Angel voru endurfluttir næsta dag svo ég náði að sækja 10 fyrirlestra á þessum tveim dögum auk sameiginlegra funda og hringborðsumræðna. Samantekt á því efni fer hér á eftir.


Áhrif rafrænnar kennslu á efnahagsþróun
Fyrsti sameiginlegi fundurinn hófst á pallborðsumræðum um áhrif rafrænnar kennslu á efnahagsþróun með tilliti til Kentucky. Hjá frummælendum kom fram það álit að áhrif rafrænnar kennslu væru sjöfalt meira virði en þau áhrif sem niðuhal tónlistar yfir netið hefði.
Rafræn kennsla væri einnig byrjuð að umbylta því hvernig hefðbundin kennsla færi fram í stórum áföngum fylkisháskólans og raunar væri hætt að tala um fjarkennslu heldur rafræna kennslu (e-learning). Vöxtur væri mikill í rafrænni kennslu og það skapaði sóknarfæri fyrir litla háskóla.


Staða Angel kennsluumsjónarkerfisins
Næst á mælendaskrá voru stjórnendur ANGEL Learning. Þau skýrðu frá því að vöxtur kerfisins hefði numið um 50% á ári undanfarin ár. Skráðir nemendur í Angel kerfum telja nú um 1,4 milljónir. Kerfið hlaut nýlega hin svokölluðu Codie verðlaun sem besta kennsluumsjónarkerfið fyrir æðri skólastig. Fyrirtækið hefur hafið samstarf við þýðingarfyrirtæki sem sérhæfir sig í aðlögun kerfa að öðrum menningarsamfélögum og í útgáfu 7.1 kemur spænska sem valkostur. Drifkraftur breytinga í kerfinu er fólk í menntageiranum sem skilja möguleika tækni og miklir möguleikar eru framundan. 50% allra þjónustubeiðna í kerfinu er svarað á innan við klukkustund og 80% er svarað innan sólarhrings. Boðið hefur verið upp á nýjungar svo sem hýsingu kerfisins, uppsetningarþjónustu og þjónustuborð sem svarar þjónustusíma allan sólarhringinn. Við lok eins fyrirlestursins kom David Mills tæknistjóri kerfisins og aðstoðarforstjóri Angellearning til mín og heilsaði mér. Hann sagði mér að FSU á Selfossi hefði verið meðal þeirra 5 fyrstu að nota Angel, en þau samskipti hófust haustið 2001.

Ég spurði hann hvar þeir væru í röðinni á eftir WebCT/Blackboard og hann sagði að þeir deildu öðru sætinu með einu kerfi sem ég man ekki hvað heitir.


Nýjungar í Angel útgáfu 7.1
Meðal nýjunga í útgáfu 7.1 af kerfinu sem þegar er komin í dreifingu er nýtt og endurbætt útlit á þeim hluta kerfisins sem meðhöndlar skýrslur. Boðið er upp á vistun skýrslna. Önnur nýjung er að boðið er upp á tímasetta atburði í kerfinu, t.d. að senda skuli póst á fyrirfram ákveðnum tímum til allra sem ekki hafa klárað tiltekin verkefni svo dæmi sé tekið. Sýndarskrifstofa er nýjung. Hægt er að ‘vera við’ á tilteknum tíma í kerfinu og fara á spjall við þá sem bíða. Nýjungar eru í miðlun hljóðs og er það í samstarfi við Horizon Wimba fyrirtækið. Tungumálapakkar hafa verið þróaðir í samstarfi við Welocalize fyrirtækið og fylgir spænski málapakkinn með kerfinu auk þess enska. Boðið er upp á að setja efni í Macromedia Flash inn í kerfið í samstarfi við Respondus fyrirtækið og er forritið StudyMate notað í þeim tilgangi. Ennfremur er boðið upp á leiki og nýja möguleika á útlitsbreytingum. Respondus býður einnig upp á samnefnt forrit (Respondus) til að flýta fyrir gerð spurninga. Ein nýjung í Respondus er t.d. möguleiki að bæta stærðfræðitáknum inn í spurningar.

Upplýsingar um StudyMate fyrir Flash efni og Respondus fyrir stærðfræðitákn og aukin afköst í gerð spurninga má finna á http://www.respondus.com. Boðið er upp á hjálparglugga og leiki, ný útlitsviðmót hönnuð af grafískum hönnuðum, tímasettar aðgerðir, yfirtöku notendaskjáborðs (desktop sharing) spjall, whiteboard o.fl. Uppfærsla úr 6.3 kerfi er ekki viðamikil. Boðið er upp á nýtt innsetningarviðmót með atvikaskráningu og möguleika á afturköllun. Gagnagrunnstöflum 7.1 kerfisins hefur verið breytt nokkuð frá fyrri útgáfu.


Notkun Angel til prófatöku við Pennsylvania háskólann
Við Pennsylvania háskólann er ANGEL mikið notað við prófatöku í viðskiptadeildinni. Áður var forritið Examiner notað en því hefur verið hætt. Notaðar eru tölvustofur með um 60 vinnustöðvum, vélarnar eru endurræstar í ‘prófaham’ og það eina sem nemendur komast í er ‘secure browser’ frá ANGEL en það forrit gerir í raun ekkert annað en að opna á nettengingu inn í ANGEL kerfið. Notendur komast ekkert annað á netinu og geta ekki opnað nein önnur forrit. Í tölvuverinu er umsjónarmaður í fullu starfi sem sér um vélarnar og um 12-14 próf eru tekin á hverjum degi. Nemendur þurfa að láta skanna einkenniskort sín frá háskólanum til að komast inn í prófið. Við prófið starfa tveir yfirsetar auk umsjónarmanns tölvuversins. Öll prófin eru með satt/ósatt eða fjölvalsspurningum. Um 6500 próf voru tekin á síðustu önn og ekki eitt þeirra glataðist. Þó kom upp vandi vegna endurræsingar netþjóns, ásláttarvillna, sömu spurningar komu fyrir oftar en einu sinni í prófi, vandi sem var þó ekki kerfislægur heldur var um mistök prófgerðarmanns að ræða. Það gerðist einnig að próf sendist inn vegna kerfisvillu, en búið er að breyta þessum þætti kerfisins í útgáfu 7.1 þannig að svar við hverri spurningu fyrir sig er vistað en prófinu er ekki skilað sem heild.


Angel ferliskráin ePortfolio
Auk Angel kerfisins er í boði aukaafurð sem heitir ePortfolio. ePortfolio er ferilskrá sem notendur geta opnað aðgang að frá netinu. Íslenskir framhaldsskólar nota Innu í þessum tilgangi. Um 10% notenda (um 140.000) nýta sér þennan möguleika. Við læknaskóla háskólans í Kansas er þetta t.d. notað og þar er gömlum nemendum sem greiða gjöld útskrifaðra stúdenta (alumni) haldið inni í kerfinu og þeir geta vísað á síður í kerfinu til að birta sem hluta af ferilsskrá sinni.


Utan ráðstefnunnar
Um kvöld fyrri ráðstefnudagsins var ekið með ráðstefnugesti á kappreiðasvæðið í Louisville og þar var boðið upp á léttar veitingar. Ég sleppti þeirri ferð en labbaði þess í stað um miðbæ Louisville með ferðafélögum mínum. Það kvöld og næsta kvöld á eftir borðuðum við á Friday’s og um kvöld síðari ráðstefnudagsins voru hljómleikar í næstu götu, ekta honkey tonk kántrí/rokk sem dró að sér nokkurn fjölda. Veðrið var gott báða ráðstefnudagana. Hótelið var allt loftkælt og aðstaðan þar til fyrirmyndar en dvölin þar var í dýrari kantinum þó ráðstefnugestir nytu góðs afsláttar á gistingunni og morgunverður og hádegisverður væru innifaldir í ráðstefnugjaldinu. Því hafa eflaust fleiri haft þann háttinn á að snæða kvöldverð utan hótelsins. Við morgunverðarborðið síðari ráðstefnudaginn var ég svo heppinn að setjast fyrir tilviljun við hliðina á Zachary Page frá Bedford, Freeman & Worth útgáfufyrirtækinu. Hann hafði verið með kynningu á i> clicker tækinu (sjá lokaorð) daginn áður. Svo skemmtilega vildi til að hann er bassaleikari og spilar jafnt á rafbassa og kontrabassa. Við ræddum aðeins um íslenska tónlist og tónlistarmenn sem hann hafði heyrt um - og eiginleika viðar í kontrabössum og hann gaf mér upplýsingar um stóra kontrabassabúð í New York, davidgage.com við Walker Street. Áður en lagt var í hann heim daginn eftir ráðstefnuna keyrðum við ferðafélagarnir frá Virginiu um St. James og Belgravia göturnar þar sem eru nokkur hús frá síðari hluta 19. aldar í viktoríustíl.
Það að rata var ekki vandamál því við notuðum Garmin StreetPilot 330 leiðsögutæki sem spjallaði við okkur og sagði til vegar á rólegan en ákveðinn hátt.


Nýir hljóðmöguleikar í samstarfi við Horizon Wimba
Í kjölfar hins öra vaxtar ANGEL kerfisins hafa opnast möguleikar á samstarfi við ýmsa aðila eins og áður hefur komið fram. Einn þessara aðila er Horizon Wimba sem sérhæfir sig í miðun hljóðs á netinu. [...Villa felld niður um greiðslufyrirkomulag fyrir Horizon Wimba. RGB...] Með Horizon Wimba býðst notendum kerfisins að setja upp hljóðkennslustofu í rauntíma (synchronous live classroom), sem og að vista kennsluna (asynchronous) og miðla hljóðinu síðar. Boðið er upp á sýndarbekki (virtual classes), sýndarviðtalstíma, sýndarfundi og samnýtingu forrita. Þetta kemur innifalið í útgáfu 7.1 og skiptir út Virtual Emcee forritinu. Meðal nýrra möguleika eru hljóðpóstur, útflutningur/innflutningur MP3 hljóðskráa og hljóðspjallborð.


Efnisgeymslan frá HarvestRoad
Meðal nýjunga sem kynntar voru var efnisgeymsluforritið HarvestRoad (Hive) Digital Repository. Þessir aðilar eru í samstarfi við Angel og bjóða forrit sem getur tekið inn efni úr ýmsum forritum til varðveislu. Meðal viðskiptavina þeirra eru bókasöfn, háskólar, ástralski herinn, Angel og háskólar í Bandaríkjunum. Forritið býður upp á að efni sem fylgir SCORM staðlinum sé dregið inn í efnisgeymsluna. Forritið kemur í veg fyrir margvísanir auk þess að raða tilvísunum. Í efnisgeymslunni er því hægt að taka til varðveislu efni úr ýmsum forritum.


Nýjungar í útgáfu 7.2 af Angel
Stefnt er að útgáfu 7.2 af Angel á 2. ársfjórðungi 2007. Hönnunarforsendur kerfisins og viðmið eru reynsla notenda, útkomunám (outcome based learning), nemendaviðmiðaðar áætlanir, miðlun hljóðs og mynda, endurbættir leitarmöguleikar, endurbættir póstmöguleikar (líkt og outlook eða gmail), möguleikar á póstsendingum milli áfanga, jöfnuritþór fyrir stærðfræðitákn, endurbætt skýrslugerð, aðlögun að stöðlum, frammistöðumat, skipurit stofnunar, endurbættur áfangaritþór (course editor) og podcasting. 7.2 útgáfan á að vera eingöngu forrituð í .NET umhverfinu frá Microsoft og því ætti hún að vera hraðvirkari því síður kerfisins eru forþýddar en ekki túlkaðar á staðnum af vefþjóninum eins og .asp síðurnar.


Vélbúnaður Angel
Þar sem ég er vélgæslumaður Angel kerfisins á Íslandi þá sótti ég fyrirlestur um vélbúnaðarþörf kerfisins. Lögð var áhersla á að skipta upp gagnagrunnsvél og vefþjónsvél. Nota Raid 1/0 diskameðhöndlun, nota skráamiðlara með 64KB klösum, geyma atvikaskrár á öðrum diskum og þegar SAN diskmiðlun er notuð að nota ‘diskpar’ til að stilla geira (offset sector) og laga hliðrunarmál (alingment issues). Lögð var áhersla á að fylgjast með rauntímafjölda samtímanotenda og fjölda samtímatenginga hvað vefþjóninn varðaði. Hvað gagnagrunnsþjóninn varðaði þarf að fylgjast með fjölda færslna á sekúndu, meðaltalsbiðtíma, meðaltalslengd biðraðar, álagi á örgjörva og utanminnissóknir á sekúndu (Page Faults/sec). Finna þarf flöskuhálsa og grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir slíkt ástand. Keyra þarf ‘defrag’ á netþjónum, netspjöld verða að styðja 100/1000 full duplex og svissar þurfa að gera það líka. Vefþjónninn á að keyra Angel í eigin ‘appPool’. Í gagnagrunni þarf að klasa stórar indexskrár (cluster large indexes), samstykkja vísanaskrár oft (defrag indexes often) og stilla ‘fill factor’. Angel hýsingarþjónustan notar PerfMon tólið til að fylgjast með. Ef nýtingarhlutfall örgjörvans er hátt þá bendir það til að skipta þurfi upp vefþjóni og gagnagrunnsþjóni. Þetta þyrftum við að taka til frekari athugunar.


Þýðingar á Angel
Hafið er samstarf við Welocalize fyrirtækið sem sérhæfir sig í þýðingum og aðlögun kerfa að sérþjóðlegum aðstæðum. Áður en ég fór hafði ég skráð mig inn á hringborðsumræður um aðlögun kerfisins og síðari dagur ráðstefnunnar hófst á því hringborði að loknum morgunverði. Þar var reyndar frekar fámennt, aðeins þrír gestir utan umræðustjórans sem var Robert Pfremmer frá Welocalize. Hann skýrði frá ýmsum vandkvæðum sem komið geta upp við aðlögun kerfa og ítrekaði nauðsyn þess að hafa sérþjóðlegar forsendur inni áður en hafist væri handa við gerð kerfanna því það kæmi í veg fyrir mikinn aukakostnað sem gæti skapast t.d. vegna stærðar innsláttarsvæða og aukinnar þarfar á textarými sem kæmi gjarnan fram við þýðingar. Ég minntist á íslenska stafrófsröðun og fornafns, eftirnafns vandann og hann sagði að ef búin yrði til íslensk útgáfa kerfisins þá myndi þessi vandi verða úr sögunni, en fyrr ekki. Ég sagði honum frá áhuga nokkurra Íslendinga á að þýða kerfið og erfiðleikum í notkun Resource manager í ANGEL (minntist þó ekki á að okkur hefði verið synjað um styrk til verkefnisins.) Hann benti á að mun einfaldara væri að þýða ef við létum þjónustudeild Angel senda okkur strengjasafn kerfisins og það yrði flutt inn í sérhæft þýðingartól eins og t.d. TRODOS. Með því áhaldi væri hver strengur þýddur aðeins einu sinni og það tryggði samhæfni auk þess að koma í veg fyrir tvíverknað. Pfremmer sagðist oft millilenda í Keflavík og hann hefði áhuga á að sjá Bláa lónið. Reyndar voru fleiri sem lýstu áhuga sínum á að koma til Íslands og ég gerði mitt besta til að upplýsa menn um áætlanastaði Flugleiða í Bandaríkjunum.


Samskipti við önnur kerfi
Angel XEI (extending and integrating) er samheiti yfir forrit sem tengja Angel kerfið við önnur kerfi. Þær upplýsingar sem helst eru fluttar inn í Angel eru skráningarupplýsingar nemenda, upplýsingar um áfanga eða nemendaskrár hvers áfanga. Dæmi um slík samskipti gæti verið að flytja skráningarupplýsingar á hverri nótt úr Innu yfir í Angel. Slík vinna var komin af stað í fyrravor en verkefnið dagaði uppi því fjármagn fékkst ekki til þess hvað Innu varðaði. XEI er svokölluð xml vefþjónusta sem keyrir á Angel þjóninum. Hún skiptist á boðum við MS SQL gagnagrunninn til að tímasetja verk. Það sem gera þarf til að setja upp XEI er að skilgreina upprunagagnagrunn og viðtökugagnagrunn, því næst þarf að ákveða hvort forvinna eigi gögnin eða eftirvinna (eftir að samskiptin hafa átt sér stað). Næst þarf að tengja upprunasvæði í upprunagagnagrunni við viðtökusvæði í viðtökugagnagrunni. Síðast er verkið tímasett. Með XEI er hægt að uppfæra, eyða eða bæta við skráningum. Einnig væri hægt að skilgreina einkunnayfirfærslu úr Angel.


Lokaorð
Við lok síðari ráðstefnudagsins var haldinn sameiginlegur fundur allra ráðstefnugestanna. Þar var gengið um með hljóðnema og salurinn spurði spurninga sem pallborð stjórnenda frá Angellearning svaraði. Meðal upplýsinga sem fram komu þar var: 22% af öllum notendum hýsa kerfið hjá Angellearning og 33% af nýjum notendum gera það. Það býður upp á öryggi og áreiðanleika. Það eru frekar skólar sem eru eingöngu í rafrænni kennslu sem nýta sér þessa möguleika og svo minni stofnanir. Spurt hvar hvort í bígerð væri að smíða grunnskólaviðmót (K12) fyrir foreldra til að fylgjast með árangri barna sinna og var svarið það að það væri í skoðun. Spurt var hvort hægt yrði að prenta út einstök próf, þ.e. prentvæn sýn á spurningar og svarið var að það væri á lista yfir möguleika sem ætlunin væri að taka inn í næstu útgáfur. Spurt var um hvort hægt yrði að breyta um dagsetningar í mörgum áföngum í einu. Svarið var að þetta væri í umræðu en yrði ekki með í 7.2. Spurt var um hvort hægt yrði að setja upp þjónustuborð í Angel og það er í athugun. Spurt var um stærðfræðitákn og var svarið að umræður væru í gangi við WebEq fyrirtækið um að leyfa stærðfræðitákn í útgáfu 7.2. Spurt var hvort hægt yrði að eyða mörgum spurningum í einu og svarið var að það væri verið að skoða þetta í sambandi við 7.2. Spurt var um vefskoðunarforrit (vefsjár) hvort einhver væri best. Svarið var að allar vefsjár ættu að virka en nýja útgáfan af Internet Explorer (7) þyrfti að skoða sérstaklega. Spurt var um XEI þjónusturnar, af hverju þær væru ekki innifaldar í notendaleyfinu. Svarið var að til að halda verðinu á Angel niðri væri aukabúnaður ekki hafður inni. Spurt var um MySpace, hvort hægt væri að bjóða upp á tengingar við það, svarið var að hluti af aðdráttarafli MySpace væri sá að það væri ‘utan kerfis’ og erfitt yrði að bjóða upp á svipað í Angel.
Að því búnu gerðu stjórnendur Angellearning skoðanakönnun með hjálp i>clicker en það er lítið áhald sem hver gestur fékk í hendurnar með tökkum merktum: A,B,C,D,E og ON/OFF.
Þetta er þráðlaust tæki á stærð við fjarstýringu og það hafði samskipti við móttökubúnað sem var USB tengdur við tölvu. Því var hægt að sjá niðurstöður kannannanna birtast jafnóðum á skjá. Tæki þetta var kynnt á sérstökum fyrirlestri sem ég missti af en það er sérstaklega hannað fyrir mannmarga áfanga stóru háskólanna.
Að lokum var næsti ráðstefnustaður og tími tilkynntur. Næsta Angel ráðstefnan verður haldin í Indianapolis, Indiana 15.-16. maí 2007. Staður verður Indianapolis Marriott Downtown hótelið. Undirbúningur fyrir ráðstefnuna hefst daginn áður,14. maí.
Að mínu mati var þetta mjög gagnleg ráðstefna, ekki bara hvað varðaði Angel kerfið heldur líka í kennslufræðilegu tilliti og það var skaði að fleiri skyldu ekki sækja hana frá Íslandi. Vonandi verður bætt úr því í maí á næsta ári.

Fornmannahaugar í Villingaholtshreppi?

Endurbirtur og endurunninn pistill sem birtist fyrst á blogginu mínu 1. maí 2006.

Í Flóamanna sögu er m.a. sagt frá tveim bardögum sem áttu sér stað í Orrustudal í Villingaholtshreppi. Þessir atburðir sem og fleiri sem sem sagan greinir frá hafa verið fólki sem á svæðinu býr hugstæðir eins og gefur að skilja. Einn þeirra sem velti fyrir sér atburðum Flóamannasögu og bardögunum í Orrustudal var Jón Brynjólfsson sem var bóndi í Irpholti og síðar Vatnsholti í Villingaholtshreppi  á öndverðri síðustu öld. Hann velti fyrir sér hvort þrír hraukar við mynni Orrustudals gætu verið haugar einhverra þeirra manna sem létust í umræddum bardögum. Ójöfnur þessar eru ekki mjög áberandi í umhverfinu og ókunnugum gæti virst sem svo að frost síðasta vetrar hefði ýtt jarðveginum upp, en svo virðist ekki vera. Þeir eru búnir að vera þarna og útlit þeirra hefur lítið breyst síðustu áratugina. Örnefnið „þrælaleiðin" hefur fylgt Orrustudal og var hugmynd Jóns sú að þessar ójöfnur gætu hugsanlega átt við þau. Til að sjá þetta er hægt að beygja af Suðurlandsvegi um Flóa niður í Villingaholtshrepp og aka í um 5 mínútur að afleggjaranum að Skagási, skógræktarreit Villingaholtshrepps. Þar er auðvelt að finna hraukana með GPS tæki því GPS-hnit hraukanna eru sem hér segir: Fyrsti: N 63°53'59,3" og W 20°48'05,9". Annar: N 63°54'00,3" og W 20°48'04,6" Þriðji:  N 63°54'00,5" og W 20°48'04,6".

Móðir Jóns Brynjólfssonar hét Valgerður Guðmundsdóttir. Hún var fædd í Önundarholti í Villingaholtshreppi árið 1830 en Önundarholt er kennt við Önund bíld þann sem bjó í Önundarholti skv. Flóamanna sögu. Valgerður ólst upp í Önundarholti og átti þar heimili þangað til hún giftist Brynjólfi Einarssyni á Sóleyjarbakka í Hrunamannahreppi. Irpholt heitir jörð nálægt Önundarholti og var hún erfðahlutur systkynanna á Sóleyjarbakka. Irpholtið kom í hlut Jóns sem bjó þar um tíma. Bæði Jón og móðir hans voru því gjörkunnug á þessum slóðum, en Önundarholt og Irpholt, sem nú er í eyði, eru skammt sunnanvert við Orrustudal. Jón hafði það eftir móður sinni að heimilisfólk í Önundarholti hefði talið sig vita hvar haugur Önundar bílds var á þessum tíma, þ.e. um miðja 19. öld. Þessi haugur var að mestu jafnaður út þegar núverandi tún var rutt líklega fyrir 1930 og sá haugur sem nú er talinn vera haugur Önundar er ekki á þeim stað sem Jón Brynjólfsson taldi hann vera og mun ef til vill vera um ágiskun fólks sem síðar kom á bæinn að ræða. Ef staðnæmst er á þjóðveginum við Önundarholt sést túngarður fyrir sunnan veginn. Á þeim slóðum taldi heimilisfólk í Önundarholti haug Önundar bílds vera á 19. öld. Staðsetningarhnit þessa punkts eru N 63°50'48,4" og W 20°49'20,7".

Skrifað og mælt í apríl/maí 2006 eftir frásögn Brynjólfs Guðmundssonar systursonar Jóns Brynjólfssonar. Brynjólfur ólst upp í Kolsholtshelli í Villingaholtshreppi og bjó síðar á Galtastöðum í Gaulverjabæjarhreppi.

Uppfært og endurbirt 8.9.2012 RGB

2009-03-07

Sögur af hröfnum

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa

Sagt er að Hrafna Flóki hafi haft með sér þrjá hrafna þegar hann flutti til Íslands. Svo mikið er víst að hrafninn hefur fylgt bæði landi og þjóð allt fram á þennan dag. Skáldin hafa búið til ljóð um krumma. Sögur um hann eru til og sagt er að hann viti sínu viti og geti sagt fyrir um framtíðina. Ég ætla að bæta við einni slíkri.

Jarðskjálftaárið 1896 voru ferðamenn úr Rangárvallasýslu á leið úr Reykjavík austur um. Venja var að tjalda í ákveðinni laut undir Ingólfsfjalli. Þegar þeir voru búnir að tjalda í þetta skiptið komu hrafnar úr fjallinu. Þeir settust á tjöldin, görguðu mikið og létu öllum illum látum. Ferðamennirnir sáu fram á það að þeim myndi ekki verða svefnsamt við svo búið. Þeir tóku upp tjöldin og færðu sig austur að Ölfusá og tjölduðu þar. Um nóttina reið jarðskjálftinn mikli yfir, skriða kom úr fjallinu og lautin sem þeir höfðu tjaldað í áður fylltist af grjóti. Trúlega hefðu þeir farist ef hrafnarnir hefðu ekki rekið þá burt úr lautinni. Heimildarmaður minn að þessari sögu var Rangæingurinn Sigurður Sigurðarson fæddur árið 1900 á bænum Eystri Klasbarða í Vestur Landeyjum, síðast til heimilis að Kirkjuvegi 37 á Selfossi.

Krummi er skemmtilegur fugl. Ég gaf honum alltaf matarleifar á meðan ég var bóndi á Galtastöðum. Hrafnarnir komu alltaf á sama tíma, um hálf ellefu eða í birtingu og þeir voru nokkrir saman. Einu sinni um sumar var ég úti á túni að slá. Komu þá hrafnar, settust í beitilandið, flugu svo upp og settust á fjárhúsið, flugu aftur í beitilandið og svo aftur upp á fjárhúsin. Mér datt í hug að nú væru hrafnarnir að láta mig vita um eitthvað. Ég fór út í beitilandið þar sem þeir sátu og þar var kind í afveltu sem hefði drepist ef hrafnarnir hefðu ekki vakið athygli mína á henni.

Enn gef ég hröfnum matarleifar. Ég kaupi kjöt á haustin, sker fituna af og geymi í frysti. Hendi svo fitunni út í garð um fimm metra frá stofuglugganum. Hrafnarnir koma nokkrir saman, sitja fyrst á trjánum og fara svo niður til skiptis til að sækja bita.

Brynjólfur Guðmundsson skráði 2005.

2009-03-05

Í Gimli í Kanada

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa


Konan í bláa kjólnum
hvíslar að mér
Talar þú íslensku
Ég kom alla leið
til að dansa við þig
einn dans
og tala nokkur orð
á íslensku
Hún hvíslar aftur
berðu kveðju mína
til fossanna fjallanna
dalanna heima
Hér segjum við alltaf
heim til Íslands

(Ágúst 2002)

2009-03-03

Haustnætur

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa


Nóttin læðist yfir landið,
lítill þytblær aðeins heyrist.
Áin kveður líka lögin,
létt og blítt við bakka sína.

Bjarmar fyrir björtum degi.
Báran kveður lög við sandinn.
Blómin anga blíðum ilmi.
Bláar stjörnur blika um nætur.

Hallar sumri haust er komið.
Horfir til mín hálfur máni.
Norðurljósin leiftra líka.
leiða mig í draumalandið.



(2000)

2009-03-02

Á skinnaslóðinni

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa

Frá Winnipeg
drógu sveittir uxar
þunga vagna
óveðursský
við sjóndeildarhring
þreyttir menn í
heitu sólskini

Myrka nótt
más og gufa
úr nösum uxanna

Að morgni
haldið af stað
í mildu sólskini

(Ágúst 2002)

2009-03-01

Við Kárahnúka

Eftir Brynjólf Guðmundsson frá Galtastöðum í Flóa


Örlagavindar blása
um Kárahnjúka.
Sprenging í myrkvuðu gljúfrinu
Hamrarnir hrynja
Tár næturinnar
falla í ána

Óður Gljúfursins
heyrist ekki
Regnbogar í fossúðum hverfa
Blærinn hvíslar
að hreindýrum grágæsum
og smáfuglum
Farið annað
því flóðið kemur

Stormurinn kom
með fíngerðu leirfoki
Brandi var brugðið
á blóðrjótt lyngið
Bárur á vatninu
hvítar í faldinn
Mórauð ströndin
því landinu blæðir

Mín hrópandi rödd
út yfir vatnið
Hvað er glatað

(13.3. 2003)